Een bijna perfect skelet van een nieuwe soort roofdier? Een schat voor deze paleontologen, die deze “zeedraak” niet snel zullen vergeten.
Voor de gouden kliffen van Dorset, in het zuiden van Engeland, hebben bijna 190 miljoen jaar oude rotsen deze onderzoekers een wonder van de natuur opgeleverd. In dit geografische gebied, dat vanwege de overvloed aan fossielen die nog steeds aan de oppervlakte te vinden zijn de bijnaam Jurassic Coast heeft gekregen, lag een bijna compleet skelet van een ichthyosaurus begraven.
Deze zeereptielen, tijdgenoten van de dinosaurussen, waren geknipt voor de jacht en domineerden de zeeën van het Jura dankzij hun vaardigheden en hun hydrodynamische morfologie, die hun prooien geen schijn van kans gaven. Tot op heden zijn er meer dan 90 soorten beschreven, waaronder één (Shastasaurus sikanniensis) die 21 meter lang was. Het hier besproken exemplaar vergde acht jaar onderzoek om zijn ware identiteit te ontdekken: Xiphodracon goldencapensis, een volledig onbekende soort ichthyosaurus. Letterlijk vertaald betekent zijn naam “zwaarddraak van Kaap de Goede Hoop”; hij is het onderwerp geweest van een studie waarin hij volledig wordt beschreven, die op 9 oktober is gepubliceerd in het tijdschrift Papers in Palaeontology.
Xiphodracon goldencapensis: een ontbrekende schakel in de evolutie van de zeedraken
Het dier werd ontdekt tussen Lyme Regis en Swanage, een 150 km lange kuststrook die op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. In de paleontologie heeft deze plek een grote symbolische betekenis, omdat Mary Anning, pionier op dit gebied, hier in de 19e eeuw de eerste fossielen van ichthyosaurussen ontdekte.
“De geschiedenis herhaalt zich”, zou je kunnen zeggen, want de zwaarddraak van Cape of Gold is in hetzelfde gebied als zijn voorouders weer opgedoken. Het skelet werd in 2016 ontdekt door een Engelse verzamelaar, Chris Moore, en is (zoals u op de foto hierboven kunt zien) uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Door een wonder was het bijna intact, alsof het in steen was gevroren, in volume; een zeer zeldzaam feit voor dit type fossiel.
Omdat de resten van deze dieren vastzitten in het sediment van de kliffen, staan de meeste onder een druk van duizenden tonnen, waardoor het vinden van een in 3D bewaard gebleven skelet bijna een wonder is.
Het reptiel, dat ongeveer drie meter lang was, had een spitse kop met een zwaardvormige snuit en gigantische oogkassen. Zijn zicht, dat gezien de grootte van zijn ogen ongetwijfeld uitstekend was, stelde hem in staat om zijn prooien te onderscheiden in het zwakke licht van de diepe wateren; een cruciaal voordeel voor de jacht op inktvissen en kleine vissen, die zijn voedsel vormden. Deze ontdekking is des te uitzonderlijker omdat, naast de ongelooflijke staat van bewaring van het skelet, er fossiele sporen van zijn laatste maaltijd zijn gevonden in zijn buik; ook dat is uiterst zeldzaam voor een ichthyosaurus.
Hoewel dit exemplaar erg mooi is (in paleontologische zin), leefde het in een overgangsperiode, het Pliensbachien (193 tot 184 miljoen jaar geleden), dat wordt beschouwd als een “schaduwzone” van het onder-Jura. Veel primitieve ichthyosauriërfamilies zijn verdwenen om plaats te maken voor meer wendbare soorten die beter aan hun omgeving waren aangepast. Alle zeeën van de wereld werden gekenmerkt door een ecologische vernieuwing van duizenden soorten: uitsterving, het verschijnen van nieuwe roofdieren, een volledige herstructurering van mariene ecosystemen, enz.
Wat Xiphodracon goldencapensis nog unieker maakt, is het feit dat er maar heel weinig fossielen uit deze periode bewaard zijn gebleven. Sedimenten uit het Pliensbachien zijn ten eerste vrij zeldzaam en wanneer ze worden gevonden, bevatten ze vaak weinig bruikbare resten.
Door deze leemte op te vullen, is deze zeedraak wat men noemt een ontbrekende schakel, net als Skiphosoura bavarica voor de vogelachtige dinosaurussen. In de geschiedenis van de ichthyosaurussen was er een moment waarop deze zeereptielen van kustzwemmers tot roofdieren veranderden.
Hun voorouders waren zwaar, log en hadden ledematen die nog sterk op poten leken; ze konden zich weliswaar in het water voortbewegen, maar voelden zich daar niet helemaal op hun gemak. Hun stijve skelet en gedrongen silhouet deden meer denken aan amfibische reptielen dan aan de gestroomlijnde jagers die ze later zouden worden.
Xiphodracon goldencapensis bevindt zich dus op de grens tussen deze twee evolutieve tijdperken: dat van de vrij weinig mobiele ichthyosauriërs, met een morfologie die was aangepast aan ondiepe wateren, en dat van de soorten die de zeeën van het Jura-tijdperk begonnen te domineren.
“Ik wist toen al dat hij ongewoon was, maar ik had niet verwacht dat hij zo’n cruciale rol zou spelen in het opvullen van een leemte in ons begrip van de complexe vernieuwing van de fauna in het Pliensbachien […] Xiphodracon is in zekere zin het ‘ontbrekende stukje’ van de evolutionaire puzzel van de ichthyosaurussen“, legt Dean R. Lomax, medeauteur van de studie, uit.
Dit exemplaar van Xiphodracon goldencapensis is naar het Royal Ontario Museum (Toronto, Canada) gestuurd, een van de belangrijkste natuurhistorische musea ter wereld, dat van plan is het binnenkort aan het publiek te tonen. Het zal worden toegevoegd aan de 13 miljoen stukken (fossielen, mineralen, kunstwerken) die het museum al herbergt en zal grondig worden bestudeerd en onder optimale omstandigheden worden bewaard. De morfologische analyses die al zijn uitgevoerd, zullen zeker worden aangevuld met andere (zoals microtomografie of 3D-modellering door middel van CT-scans), waardoor het nog nauwkeuriger in de evolutionaire stamboom van de ichtyosaurussen kan worden geplaatst.
