De Hofburg is meer dan alleen een paleis. Het is een echte “stad in de stad”, waarvan de muren meer dan zes eeuwen lang getuige zijn geweest van de opkomst en ondergang van imperiums. Een van de grootste paleiscomplexen ter wereld is een tastbare manifestatie van de macht van de Habsburgers. In de kamers waar vroeger de vorsten woonden, zetelt vandaag de president, en in de historische vleugels zijn ministeries, musea en een van de belangrijkste congrescentra ter wereld gevestigd. Wat is de geschiedenis van deze bijzondere plek? Welke attracties heeft het te bieden? In dit artikel geven we antwoord op deze vragen.
Op het eerste gezicht lijkt het historische paleiscomplex Hofburg misschien een plek zonder smaak en goede smaak. De sobere gotische stijl gaat er hand in hand met renaissancistische harmonie, naast de barokke pracht die contrasteert met de classicistische soberheid, en dit alles wordt bekroond door de imperiale grandeur van het historisme. Paradoxaal genoeg is deze “architectonische mengelmoes” in feite de grootste waarde van deze plek. Het indrukwekkende paleis is niet het werk van één tijdperk. In de praktijk is het een soort blijvend historisch document, waardoor de veranderende smaken en ideologieën van opeenvolgende heersers nauwkeurig kunnen worden gevolgd.
Zeven eeuwen evolutie van het paleis
Het initiatief voor de bouw van de eerste vesting op deze strategische locatie wordt toegeschreven aan de Babenberg-dynastie, maar de eerste vermeldingen in documenten verschijnen rond 1278, al in de context van een nieuwe heerser. Na de zegevierende slag bij Suchy Krut, nam Rudolf I Habsburg de macht over in Oostenrijk en verplaatste het centrum van de macht van zijn geslacht naar Wenen. Gedurende de volgende 640 jaar was dat de zetel van de dynastie.
Aanvankelijk had het gebouw een typisch defensief karakter. Het oudste bewaard gebleven deel is de Zwitserse binnenplaats en de aangrenzende slotkapel. Deze vroege bouwwerken, die worden gekenmerkt door dikke muren en een sobere vorm, bevestigen ondubbelzinnig dat de Hofburg, voordat het een weelderig paleis werd, een fort was dat de heerser in onrustige tijden beschermde.
De 15e eeuw was een tijd van interne conflicten. In die periode verloor Wenen tijdelijk zijn functie als permanente residentie van de heerser. In 1462 vonden dramatische gebeurtenissen plaats toen keizer Frederik III binnen de muren van de Hofburg werd belegerd door zijn eigen broer, Albrecht VI, gesteund door de opstandige inwoners van Wenen. Later werd het kasteel ingenomen door de Hongaarse koning Matthias Corvinus.
Het begin van de transformatie
Na verloop van tijd begon de monarchale macht minder op wapengeweld te steunen en meer op een uitgebreide bureaucratie en diplomatie, hofceremonie en prestige. Als gevolg daarvan begonnen de residenties van de vorsten van karakter te veranderen. Van machtige bolwerken werden het representatieve, weelderige paleizen. De wind van verandering ging ook aan de Hofburg niet voorbij.
Investeringen in renaissancistische elegantie en later in verbluffende barokke pracht hadden tot doel de status van de Habsburgers als de belangrijkste dynastie van Europa visueel te bevestigen. Het paleis was niet langer alleen een toevluchtsoord, maar werd een podium waarop dagelijks een spektakel van macht werd opgevoerd, gericht op zowel de onderdanen als de Europese rivalen.
Architectonische caleidoscoop
Een wandeling door de binnenplaatsen en gangen van de Hofburg lijkt op een reis door de architectuurgeschiedenis. Elke vleugel, gevel en portaal heeft een heel andere stijl. Dit komt doordat de Habsburgers niet vaak oude structuren afbraken. Op deze manier toonden ze respect voor het erfgoed van hun voorouders. In plaats van te slopen, namen ze het over en voegden ze nieuwe elementen toe. Zo ontstond een unieke mix van stijlen.
Gotische kern
De gotische Kasteelkapel getuigt van het ontstaan van het paleis. Deze kapel, gebouwd in de 13e eeuw en twee eeuwen later uitgebreid, is een plek waar je nog steeds elke zondag het Weense Knabenchor kunt horen, dat de traditie voortzet van het in 1498 door Maximiliaan I opgerichte Hofkapel. De sobere, hoog oprijzende vormen en kruisgewelven herinneren aan de tijd dat de Hofburg vooral een vesting was. Er moet echter worden benadrukt dat de buitengevel in de loop der eeuwen bijna volledig is bedekt door latere aanbouwen en dat het interieur herhaaldelijk is verbouwd.
Renaissanceontwikkeling
In de 16e eeuw raakte in Wenen een nieuwe, door de oudheid geïnspireerde esthetiek in de mode. Tijdens het bewind van keizer Ferdinand I begon het gotische kasteel te veranderen in een residentie in renaissancestijl.
Het mooiste bewijs van deze periode is de Zwitserse Poort, die naar de oudste binnenplaats leidt. Deze poort, voltooid in 1552, is een van de eerste en belangrijkste voorbeelden van renaissancearchitectuur in Wenen. Hij wordt gekenmerkt door rijke versieringen met schilderingen en inscripties, waarin de titels van Ferdinand I worden opgesomd, en wapenschilden van de landen die onder het bewind van de Habsburgers kwamen. De poort moest een manifest zijn van de macht en legitimiteit van het gezag.
In deze periode werden ook twee vrijstaande paleizen gebouwd, Amalienburg en Stallburg, die na verloop van tijd in het complex werden opgenomen.
De pracht en praal van de barok
Het huidige uiterlijk van het kasteel wordt het sterkst bepaald door de stijl van de contrareformatie en het absolutisme. In de 17e eeuw had de regering vanwege de voortdurende oorlogen onvoldoende middelen voor een ingrijpende uitbreiding van de adellijke residentie. Het enige belangrijke project in die tijd was de bouw van de Leopoldvleugel, waar later Maria Theresia woonde.
De echte bouwboom vond plaats aan het Weense hof in de 18e eeuw, tijdens het bewind van Karel VI. Toen begon de periode die bekend staat als “Vienna gloriosa”, oftewel “het glorieuze Wenen”. Om de keizerlijke status van zijn hoofdstad te benadrukken, nam de keizer de meest vooraanstaande architecten van die tijd in dienst, Johann Bernhard Fischer von Erlach en zijn zoon Joseph Emanuel. De gebouwen die toen werden gebouwd, zijn:
- het keizerlijk kanselarijgebouw,
- de winterrijschool
- en de Oostenrijkse nationale bibliotheek.
Ook Maria Theresia leverde een bijdrage aan de barokke ontwikkeling van het paleis door opdracht te geven tot de verbouwing van een deel van het interieur tot bal- en concertzalen. Op deze manier wilde ze de groeiende rol van het hof als Europees centrum van het culturele en sociale leven benadrukken.
Keizerlijke visie
De laatste grote uitbreidingsfase van de Hofburg vond plaats tijdens het lange bewind van Franz Joseph I. In het kader van de monumentale verbouwing van Wenen en de aanleg van de Ringstrasse besloot de keizer zijn residentie een definitieve vorm te geven die een groot rijk waardig was.
Het meest indrukwekkende project van deze periode was het Keizerlijk Forum. Met behulp van imposante triomfbogen wilden de architecten Gottfried Semper en Karl von Hasenauer een gigantisch, symmetrisch plein creëren naar het voorbeeld van het oude Rome, dat de Hofburg met de nieuw gebouwde musea zou verbinden. Dit ambitieuze project werd echter nooit volledig gerealiseerd. Het enige voltooide deel is de halfronde Nieuwe Vleugel, waarvan de bouw pas in 1913 werd voltooid.
Welke bezienswaardigheden herbergt de Hofburg?
De Hofburg bestaat niet alleen uit monumentale gevels, prachtige binnenplaatsen en moderne politieke instellingen die gevestigd zijn in de historische muren. Het is vooral een buitengewone rijkdom aan historische collecties en een getuigenis van het verleden van een land dat ooit een van de machtigste rijken was.
Keizerlijke appartementen en het Sisi-museum
24 authentiek bewaard gebleven kamers tonen het officiële en privéleven van keizer Frans Jozef en keizerin Elisabeth. De ingang van dit gedeelte bevindt zich onder de monumentale koepel van de Sint-Michielsvleugel. Bezoekers kunnen onder andere de audiëntiezalen, kabinetten, eetkamers en ook de privéruimtes – slaapkamers en de beroemde gymzaal van Sisi – bezichtigen.
Keizerlijke schatkamer
In het oudste deel van het paleis bevindt zich een ruimte waar een collectie van enorme waarde, niet alleen historisch maar ook materieel, is ondergebracht. In de keizerlijke schatkamer worden de insignes van twee grote rijken bewaard: de onschatbare, meer dan duizend jaar oude kroon van het Heilige Roomse Rijk en de Oostenrijkse keizerskroon van Rudolf II.
Daar kunt u ook de schatten van de Orde van het Gulden Vlies, relikwieën, juwelen en legendarische artefacten bewonderen, zoals de vermeende “hoorn van een eenhoorn” (in werkelijkheid een slagtand van een narwal, waaraan magische eigenschappen werden toegeschreven).
Spaanse Rijschool (Winterrijschool)
Dit is een van de interessantste attracties van Wenen. In de prachtige manege, ontworpen door Fischer von Erlach, worden voorstellingen gegeven van het zogenaamde witte ballet, uitgevoerd door Lipizzanerpaarden. Dit edele ras, dat de Habsburgers in de 16e eeuw begonnen te fokken, wordt tot op de dag van vandaag getraind volgens de regels van de klassieke paardrijkunst.
Musea in het Nieuwe Kasteel
De vleugel Neue Burg herbergt een aantal belangrijke collecties die deel uitmaken van het Kunsthistorisch Museum. Deze omvatten:
- de keizerlijke wapenkamer,
- de collectie oude muziekinstrumenten,
- het Wereldmuseum.
Oostenrijkse Nationale Bibliotheek
De hele bibliotheek is een indrukwekkend gebouw, maar het interessantste deel blijft de barokke Paradezaal. Dit architectonische meesterwerk, gevuld met historische boeken en beelden, wordt vaak de mooiste bibliotheekzaal ter wereld genoemd.
Augustijnenkerk
De voormalige parochiekerk van het keizerlijk hof is rechtstreeks verbonden met het paleis. Daar vonden de meeste huwelijken van de Habsburgers plaats, waaronder het huwelijk van Frans Jozef en Sisi in 1854.
