Wat te kiezen tussen een onmisbare bron van kritieke metalen voor de energietransitie en het respect voor een levend milieu dat nog steeds door de mens wordt vervuild?
Het verhaal begint met een metalen machine die naar de bodem van de Stille Oceaan werd gestuurd, op bijna 4000 meter diepte. Aanvankelijk ging het slechts om een ‘banale’ test naar de gevolgen van een mogelijke onderzeese mijnbouw.
Wat een verrassing was het voor de wetenschappers toen ze daar een explosie van onvermoede biodiversiteit ontdekten, met bijna 800 geregistreerde soorten, waarvan het merendeel nog onbekend was voor de wetenschap!
Op 4000 meter diepte verrast het leven nog steeds: honderden onbekende soorten ontdekt tijdens een mijnbouwtest
Als we aan de diepzee denken, denken we vaak aan een zwarte, ijskoude, stille woestijn. Niet echt aan een kermis van ongewervelde dieren. Toch heeft een internationaal team van onderzoekers in het Clarion-Clipperton-gebied, tussen Mexico en Hawaï, een verbazingwekkende biologische diversiteit aangetoond, zelfs in gebieden waar voedingsstoffen schaars zijn en waar de zon nooit doordringt.
Ter vergelijking: een sedimentmonster uit de Noordzee kan 20.000 dieren bevatten. Op de bodem van de Stille Oceaan? Amper 200 individuen, maar met een vergelijkbare diversiteit aan soorten. Een soort discreet natuurpark, weliswaar dunbevolkt, maar met een opmerkelijke genetische rijkdom.
Een verkenning die voortkwam uit een mijnbouwtest
Het oorspronkelijke kader van de missie was dus een impactstudie op ware grootte, onder auspiciën van de Internationale Zeebodemautoriteit (ISA). Het doel was om te evalueren wat het effect is van het gebruik van een machine voor het verzamelen van metalen op de oceaanbodem, waar polymetallische knollen, stenen die rijk zijn aan zeldzame metalen, zich al miljoenen jaren ophopen.
Het resultaat is dat in de groeven die door het apparaat zijn achtergelaten, de dichtheid van dieren met 37% is gedaald en de diversiteit van soorten met 32% is afgenomen. Het is niet de gevreesde ecologische apocalyps, maar de gevolgen zijn wel degelijk meetbaar.
Een lang genegeerde biodiversiteit
In vijf jaar tijd hebben wetenschappers 4.350 organismen van meer dan 0,3 mm op de zeebodem verzameld. Het resultaat van de analyse: 788 verschillende soorten, voornamelijk polychaete wormen, schaaldieren en weekdieren (slakken, tweekleppigen…).
Opvallend is dat de meeste van deze soorten volledig nieuw zijn voor de wetenschap. Zonder genetica is het onmogelijk om hier wijs uit te worden: het team heeft daarom moleculaire DNA-analyses uitgevoerd om de relaties tussen de soorten en hun rol in dit bijzondere ecosysteem te begrijpen.
De onderzoekers hebben een nieuw solitair koraal geïdentificeerd dat zich op polymetallische knollen heeft vastgezet. Het kreeg de naam Deltocyathus zoemetallicus.
Kritieke metalen, dringende beslissingen
Men daalt niet zo diep af voor het plezier van het duiken. Het is om metalen te zoeken die essentieel zijn voor de energietransitie: kobalt, nikkel, mangaan… Allemaal aanwezig in de knollen op de oceaanbodem.
Volgens Thomas Dahlgren, marien bioloog aan de Universiteit van Göteborg, zal de druk om deze metalen te winnen toenemen met de groene transitie. Het probleem is dat we nog steeds heel weinig weten over de effecten van deze exploitatie op diepzeecosystemen.
De paradox is opvallend: we willen het klimaat redden met koolstofarme technologieën, maar doen dat door te putten uit ecosystemen die we nog niet begrijpen.
Een deel van de oceaan wordt beschermd… maar voor hoe lang?
Ongeveer 30 % van het Clarion-Clipperton-gebied is beschermd tegen mijnbouw. Ook hier zijn de soorten die er leven weinig bekend en is hun rol in het globale evenwicht slecht gedocumenteerd. Wetenschappers benadrukken dan ook dat deze ongerepte gebieden moeten worden bestudeerd om te kunnen voorspellen wat er verloren zou kunnen gaan als de exploitatie zich uitbreidt.
Het is een race tegen onwetendheid. Want zonder vergelijkingsmateriaal is het onmogelijk te zeggen of de gevolgen aanvaardbaar, tijdelijk… of onomkeerbaar zijn.
Een stormloop op kritieke metalen en een investeringsgat dat moet worden gedicht
De motor van de energietransitie draait op volle toeren, maar deze motor heeft zeldzame metalen nodig om te blijven functioneren: lithium, kobalt, nikkel, koper, allemaal onmisbaar voor de productie van batterijen, zonnepanelen of windturbines. De vraag explodeert in een razend tempo.
Volgens prognoses van de VN en het Internationaal Energieagentschap zou de vraag naar lithium tegen 2050 wel eens vijftien keer zo groot kunnen zijn, met vergelijkbare stijgingen voor kobalt, nikkel en koper. Het probleem blijft dat de huidige productie bij lange na niet kan voldoen aan de vraag en dat het gebrek aan investeringen de klimaatdoelstelling van 1,5 °C in gevaar brengt.
Om tegen 2030 koolstofneutraliteit te bereiken, zouden er minstens 80 nieuwe kopermijnen, 70 lithiummijnen, 70 nikkelmijnen en 30 kobaltmijnen moeten worden geopend. Het financieringstekort wordt echter geschat op 180 tot 270 miljard euro tegen 2030, met een groot risico op geopolitieke spanningen en prijsstijgingen als er niets wordt ondernomen.
Dit zet aan tot onderzeese exploratie en roept de vraag op die we in dit artikel behandelen: zal de ecologische transitie onder druk ten koste gaan van onze zeebodem?
Infographic over de stijgende vraag naar kritieke materialen. Bron: “Boom van kritieke mineralen: de wereldwijde energietransitie biedt kansen en risico’s voor ontwikkelingslanden ” – VN, handel en ontwikkeling, 26 april 2024.
Wat de graafmachine heeft ontdekt
We sluiten toch af met een positieve noot, want deze gecontroleerde test heeft ook een belangrijke wetenschappelijke doorbraak opgeleverd: voor het eerst op deze schaal is er een gedetailleerde kaart gemaakt van het leven op 4000 meter diepte.
Waar voorheen “terra incognita” stond, beginnen nu de contouren van een complexe wereld vol leven te ontstaan.
Het is beter om te weten wat we zouden kunnen vernietigen dan dat te ontdekken over enkele decennia!
