In 2025 werd de Golf van Panama getroffen door een ongezien oceanografisch fenomeen: het diepe, koude water, rijk aan voedingsstoffen, slaagde er niet in om naar de oppervlakte te stijgen. Een totale afwezigheid van opwelling, die in vier decennia nog nooit was waargenomen, vormt een ernstige bedreiging voor de mariene ecosystemen en het regionale klimaatevenwicht.
Elk jaar, tussen december en april, veroorzaken de noordenwinden voor de kust van Panama een vitaal fenomeen: opwelling. Deze opwellingen van diep, koud en voedingsrijk water voeden het fytoplankton, de basis van de mariene voedselketen, en koelen de koraalriffen. In 2025 werd deze cyclus abrupt onderbroken. Onderzoekers van het Smithsonian Tropical Research Institute (STRI) en het Max-Planck Institute hebben voor het eerst in veertig jaar een seizoen zonder opwelling van koud water waargenomen.
Een biologische motor die stilvalt
De opwelling in de Golf van Panama fungeert als een natuurlijke bemestingsmotor. Normaal gesproken verspreiden de noordelijke passaatwinden het warme oppervlaktewater, waardoor het koude, voedselrijke water uit de diepte kan opstijgen. Dit mechanisme bevordert de groei van fytoplankton, ondersteunt een overvloedige visserij en beschermt koralen tegen thermische stress.
In 2025 hebben satellieten een totale afwezigheid van chlorofyl aangetoond, een teken van een verarmde oceaan. Volgens bioloog Aaron O’Dea van STRI “heeft de tropische oceaan van Panama dit jaar zijn levensadem verloren”.
Een verstoring van de winden als oorzaak
Analyses wijzen op een uitzonderlijke verzwakking van de passaatwinden, die de opwelling aandrijven. Onderzoekers hebben vastgesteld dat de gradiënt van atmosferische druk die nodig is voor het opstijgen van koud water, ontbreekt. Aan boord van het oceanografische schip S/Y Eugen Seibold hebben instrumenten een totale verticale inactiviteit in de waterkolom bevestigd.
Volgens klimatoloog Andrew Sellers kunnen verschillende factoren deze blokkade verklaren: een natuurlijke tienjarige oscillatie van de Stille Oceaan of de diepere invloed van klimaatverandering. Atmosferische modellen tonen aan dat de opwarming van de aarde de structuur van de tropische winden verandert, waardoor de omstandigheden die gunstig zijn voor opwelling steeds zeldzamer worden.
Ecologische gevolgen in een cascade
Het stoppen van dit proces heeft geleid tot een scherpe daling van de mariene productiviteit. Zonder voedingsstoffen nam het fytoplankton af, waardoor vissen zoals makreel, sardines en koppotigen schaarser werden. De ambachtelijke vissers, die afhankelijk zijn van deze hulpbronnen, worden geconfronteerd met aanzienlijke economische verliezen.
De koraalriffen, die geen natuurlijke afkoeling van het diepe water meer ondergingen, werden getroffen door bleking, die nog werd verergerd door de hitte. Onderzoekers melden ook een toename van het risico op mariene infecties en een afname van opgeloste zuurstof, wat een bedreiging vormt voor de bentische fauna.
Op termijn, zo waarschuwen de auteurs van de in PNAS gepubliceerde studie, zou de herhaling van soortgelijke gebeurtenissen kunnen leiden tot lokale ineenstortingen van ecosystemen, met blijvende gevolgen voor de biodiversiteit en de voedselzekerheid van kustgemeenschappen.
Een waarschuwingssignaal voor de tropen
De gebeurtenissen in Panama brengen een belangrijke blinde vlek in de wereldwijde klimaatmonitoring aan het licht. In tegenstelling tot de grote gematigde opwellingssystemen zijn de tropische gebieden nog steeds slecht geïnstrumenteerd. Zonder regelmatige observaties zouden dergelijke verschijnselen onopgemerkt kunnen blijven.
Onderzoeker Hanno A. Slagter, medeauteur van de studie, benadrukt: “Als onze oceanografische campagne niet had plaatsgevonden, had niemand geweten dat de opwelling was gestopt”.
Wetenschappers roepen op tot meer onderzoek in tropische gebieden, door middel van sensoren voor het oceaan- en klimaatklimaat en internationale monitoringprogramma’s. Inzicht in deze verstoringen is essentieel om te kunnen anticiperen op toekomstige ecologische schokken en het beleid voor het beheer van de visserij en de riffen aan te passen.
Een tropische oceaan op een kruispunt
Het uitblijven van opwelling in 2025 is niet zomaar een toevallige klimatologische gebeurtenis: het is een voorbode van een grotere verschuiving in de dynamiek van de tropische oceanen.
Als de passaatwinden blijven afnemen, dreigt een heel deel van het zeeleven uit te sterven, waardoor het economische en ecologische evenwicht in de kustgebieden wordt verstoord.
